?دکتر وحید علیان?
ماهی خوری و محاسن و معایب آن بر مبنای طب سنتی
نویسنده: حسین معارفی – ۱۳٩۵/۸/۱۶
?دکتر وحید علیان?
⁉️آیا ماهی? غذای سلامتی هست?
?توصیه به جایگزینی گوشت های سفید و به ویژه گوشت ماهی- به جای گوشت های قرمز، از شاه بیت های علم تغذیه نوین است.?
?به دلیل اصرار فوق العاده و تبلیغات فراگیر متولیان بهداشت کشور در مورد مصرف ماهی، بر آن شدیم که با نگاهی به منابع طب سنّتی ایران و احادیث شریف اهل بیت عصمت و طهارت«علیهم السّلام» این نظریه را به نقد بکشیم تا ببینیم که آیا این توصیه، قرین به صحّت هست یا خیر؟!!❌
?طبع گوشت ماهی?
?طبیعت ماهی، سرد و تر است. ماهی های دریا و آب شور، سردی و تری کمتری دارند و بعضی نسبت به بعضی گرمتر می‌باشند. ماهی نمک سود از هر نوع که باشد گرم و مایل به خشکی است و ماهی نمک سود کهنه، گرم و خشک می‌باشد.
??روش انتخاب ماهی مناسب??
?الف – اندازه و خصوصیات ظاهری
۱⃣بهتر است اندازه ماهی در بزرگی و کوچکی، متوسط باشد.
۲⃣ماهی هایی که حرکت سریع و فلس زیاد دارند، گوشت مناسب تری دارند.
۳⃣گوشت ماهی نباید زیاد سفت باشد. بهترین حالت آن است که گوشت ماهی تازه صید شده را بتوان با دست از هم جدا نمود. البته ماهی هایی که گوشت بسیار سستی هم دارند چندان مناسب نیستند.
۴⃣اگر مجبور به استفاده از ماهی های سفت گوشت باشیم بهتر است انواع ریزتر(ریزتر از متوسط و نه بسیار ریز) را انتخاب کنیم و در ماهی های بسیار سست گوشت، انواع درشت تر را(درشت تر از حدّ متوسّط و نه بسیار درشت).
۵⃣ماهی نباید گوشت لیز یا پرچرب و یا به عکس، گوشت بسیار خشکی داشته باشد.استخوان آن درشت باشد امّا پُرخار(پُر تیس) نباشد.
۶⃣تازه باشد: یعنی در همان روز مصرف صید شده باشد چراکه گوشت ماهی لطیف است و سریعاً دچار فساد می‌گردد.
۷⃣بوی بدی ندهد: منظور از این شرط، بوی عادی ماهی است؛ به این معنی که ماهی هایی که خیلی بوی ناخوشایندی دارند و زیادی بوی ماهی می دهند!! برای مصرف، مناسب نیستند. طبیعتا بوی بد ناشی از تازه نبودن ماهی و فساد آن، اجتناب قطعی از مصرف را لازم می کند.
درواقع، ماهی خوب آن است که بوی بدی نداشته باشد، چه بوی بد ذاتی و چه بوی بد عرضی و ناشی از ماندگی و فساد.?
۸⃣ماهی هایی که طبعا زود فاسد می شوند برای مصرف مناسب نیستند.
?ب- خوبى و بدى ماهی ها بر اساس محیط زیست
?ماهی های آب شیرین?
✅زیستگاه های های مناسب: زیستگاه ماهی آب شیرین، باید دارای آب صاف و جاری باشد. آبگیرهاى سنگى، آب هایى که بر ریگزار جارى هستند و آبگیرهای شیرین، به شرط عدم آلودگی های زیست محیطی، ماهی های خوبی پرورش می دهند.
❌زیستگاه های نامناسب: آبگیرهایى که گل سیاهی دارند؛ مرداب ها و آب های راکد و ایستا؛ آب هاى بیابانى و زمین هاى پست؛ دریاچه هایى که چشمه در آنها نجوشد و رودخانه ای به آنها نریزد؛ رویشگاه گیاهان نامناسب؛ آب بیشه ها؛ آبهاى متعفّن و کثیف؛ قنات ها، گودال ها و چشمه هاى کوچک مکان هایی هستند که نباید از ماهی های آنها استفاده کرد.
?ماهی هاى دریایى?
عموما خوب هستند و گوشتی لطیف دارند. در این میان، ماهی های سواحل سنگی در اولویت هستند. البته این دیدگاه بدون درنظر گرفتن آلودگی های زیست محیطی فعلی دریاها و دریاچه هاست.?
?ماهی های مهاجر?
ماهی هایى که از دریا به سوى رودخانه ها راهى مى شوند، مثل قزل آلاهای غیرپرورشی، چون بر ضد مجراى آب?در حرکتند و بسیار باله مى زنند، گوشت مفیدتری دارند.
?ج- گزینش ماهى نسبت به خوراکى که از آن تغذیه مى کنند
ماهی هایى که از ریشه گیاهان خوب و مناسب مى خورند بهتر از ماهی هایى هستند که از ریشه گیاهان بد یا از آت و آشغال هایی که مردم در آب مى ریزند تغذیه مى نمایند. چیزهایى که مردم در آب ها مى ریزند حتى اگر مواد خوبی باشد باز براى پرورش ماهى مناسب نیستند.?
✴️? نکات مربوط به روش آماده سازی و طبخ ماهی ?
?گوشت دم و اطراف باله‌های ماهی به سبب حرکت زیاد آن نواحی لطیف‌تر است. گوشت اطراف ناف و پهلوی ماهی غلیظ تر است.
?بهترین روش طبخ ماهی، کباب کردن روی آتش ?است که برای معده سبک‌تر از بریان کردن در روغن می‌باشد.
?در منابع طبّ سنّتی ?بر این نکته تاکید شده که روش طبخ، در نتیجه حاصل از خوردن ماهی بسیار تاثیرگزار است. حالت هایی غیر از کباب کردن ازجمله خوردن ماهی نمک سود یا دودی، ماهی سرخ کرده و … به ویژه در صورت تکرار مصرف، باعث تولید اخلاط فاسد و بیماری های گوناگون می شوند?.
البته در برخی منابع، مصرف شوربای ماهی از کباب کردن آن هم مفیدتر دانسته شده است.
??نکته: خواباندن ماهی در آرد، قبل از سرخ کردن آن، اوضاع را بدتر خواهد کرد:
«آنچه در آرد ملتوت کرده بروغن بریان نموده باشند تشنکی بسیار آورد و دیر از معده بکذرد…»
✅✍افراد سردمزاج باید ماهی را با ادویه گرم(مثل هل، دارچین، زنجبیل، زعفران، فلفل، زیره، خردل، آویشن، گلپر، سیر، پیاز و …) میل کنند. این افراد اگر بر سرخ کردن ماهی اصرار دارند، بهتر است با شعله بسیار کم، آن را در روغن گاو(=روغن پاک= روغن زرد= روغن حیوانی= روغن کرمانشاهی) بریان کنند.?
✅✍مصرف ماهی با سردی هایی مانند سماق، آبغوره، سرکه و آبلیمو، تنها برای افراد بسیار گرم مزاج بلااشکال است. در این میان، سرکه بر سایر موارد ارجح است.?
✅✍هضم ماهی برای عموم مردم به جز صاحبان معده های گرم و قوی سخت است و لذا باید بعد از مصرف آن از گرمی هایی مانند خرما یا عسل ?یا گوارنده های گرم(مثل سیاهدانه، زنیان، آویشن، گل قند و …) استفاده کرد.
✅✍طبیعتا مصرف سردی ها و غذاهای دیرهضم دیگر همراه ماهی(مانند انواع پلو ?، ماست، سالاد، نوشابه ?، دوغ، انواع ژله ها، دسرهای سنگین ? و …) کار هضم ماهی را بر معده، سخت تر و ضرر ماهی خوردن را افزون می کند.
✅✍هرگز نباید ماهی پخته(به ویژه سرخ شده) را برای مصرف در وعده های بعدی نگه داشت:
«ماهی تازه را که بریان نمایند و بکذارند تا سرد کردد خصوص که یک شب بران بکذرد و یا زیاده و در جاى نمناک مانده باشد ردى و سمی(می شود).»
«کسى کش ماهى بریان شده سرد که روزى دو بر آن گشته، از و خورد
مگر کان زهر گردد در تنِ او بلا آرَدْشْ ماهى خوردنِ او از و ضیق النّفس گر بادِ قولنج بیفزاید بود او را از آن رنج»
✅?توجه داشته باشید که یخچال می تواند مصداق «محیط نمناک» باشد که طبق نظر فوق می تواند زیان این ماهی شب مانده ?را بیشتر هم بکند.
⭕️قسمت سوم⭕️
?? نکات مربوط به روش آماده سازی و طبخ ماهی ?
? آشامیدن آب ? بعد از مصرف ماهی و همچنین مصرف ماهی همراه با شیر، تخم‌مرغ ? و یا گوشت ? سایر حیوانات، بسیار زیان‌آور است و موجب بیماری‌های مزمن می‌گردد?:
?« و آشامیدن آب بسیار بعد از ان بغایت مضر به حدى که کویا آن را زنده و خود را مرده گردانیدن است و باعث امراض مزمنه است … جمع آن(ماهی) با شیر و یا بیضه مرغ? و یا گوشت خصوص حیوانات برى بسیار مضر و محدث امراض مزمنه(است).»?
❎امام رضا علیه السّلام: «وَ احْذَرْ … أَنْ تَجْمَعَ بَیْنَ الْبَیْضِ وَ السَّمَکِ فِی الْمَعِدَهِ فِی وَقْتٍ وَاحِدٍ فَإِنَّهُمَا مَتَى اجْتَمَعَا فِی جَوْفِ الْإِنْسَانِ وُلِّدَ عَلَیْهِ النِّقْرِسُ وَ الْقُولَنْجُ وَ الْبَوَاسِیرُ وَ وَجَعُ الْأَضْرَاسِ: بپرهیز که… تخم مرغ و ماهى را همزمان در معده گِرد آورى؛ چه، هر گاه این دو با هم در درون انسان جمع شوند، نقرس، قولنج، بواسیر و بیماری دندان بر او عارض می شود.»
⛔️ متاسفانه خواباندن ماهی در تخم مرغ ?برای طبخ و مصرف آب و سایر مایعات با انواع غذاها – به ویژه همراه ماهی که خودش تشنگی می آورد- از عادات غلط بسیاری از ما ایرانی هاست.
? بعد از خوردن غذاهای سرد مزاج و ازجمله ماهی، شستشوی بدن با آب سرد(مثل دوش گرفتن با آب سرد ? یا رفتن به استخر ? و …) ممنوع است چراکه جمع سرمای داخلی ناشی از مصرف ماهی و سرمای بیرونی ناشی از آب سرد، بدن را مستعد سکته مغزی ? می کند:
❎ امام رضا علیه السّلام:«الاغتِسالُ بِالماءِ البارِدِ بَعدَ أکلِ السَّمَکِ یورِثُ الفالِجَ: شستشو با آب سرد پس از خوردن ماهی، فلج را به دنبال دارد»☠
? خوابیدن بلافاصله ? بعد از مصرف غذاها کار صحیحی نیست و این ممنوعیت در غذاهای سرد مانند ماهی شدیدتر است.
❌خوابیدن ?پس از خوردن ماهی، باعث نقص و فساد هضم و تولید بلغم غیرطبیعی می شود.
❌خواب ?نیز اتّفاقی است که سرمای بدن را افزون می کند و جمع شدن سرمای ماهی و سرمای خواب، می تواند بیماری های ناشی از سوء مزاج سرد مانند فلج(سکته مغزی) را تحریک کند:
❎امام جعفر صادق علیه السّلام:« مَنْ بَاتَ وَ فِی جَوْفِهِ سَمَکٌ لَمْ یُتْبِعْهُ بِتَمَرَاتٍ أَوْ عَسَلٍ لَمْ یَزَلْ عِرْقُ الْفَالِجِ یَضْرِبُ عَلَیْهِ حَتَّى یُصْبِحَ: هرکه بخوابد و در شکمش ماهی باشد، بدون آن که پس از خوردنش خرما یا عسل ? خورده باشد
لذا ضرورت دارد تا
?✅ اوّلا بعد از خوردن ماهی، گرمی هایی مانند عسل یا خرما مصرف شود.
?✅ درثانی، تا هضم کامل معدی آن، از خوابیدن اجتناب کرد. بسته به نوع طبخ ماهی و قوت هاضمه شخص، حداقل فاصله بین خوردن ماهی تا خوابیدن، ۲ تا ۳ ساعت است.?