مارشناسی و انواع نیش ها و سموم آن در سایت دکتر روازاده

مارشناسی بر مبنای کتب طب سنتی
💊💊💊💊💊عوامل ناشی از گزش مار به سه دسته تقسیم می شود:
۱- عوارض روانی: بلافاصله در دقیقه اول پس از گزش بروز می کند، شامل: شوک- ترس و هراس ناشی از اسم مار و تهاجم مار- اضطراب- افزایش ضربان قلب و سرعت تنفس- لرزش- تعریق_ سردی پوست- سستی نبض-اسپاسم(این علائم با دلداری برطرف می شود.)
۲- عوارض موضعی: ۵ تا ۱۰ دقیقه پس از گزش بروز می کند شامل:
درد، ورم، تاول و زخم موضعی ناشی از فرو شدن جسم خارجی به بدن که ظرف دو هفته بهبود می یابد.

۳- عوارض سیستماتیک: یک ساعت بعد از گزش بروز می کند، ناشی از اثر توکسین(آثار فلجی- کاهلی- انعقادی- کلیوی- قلبی) انتقال عفونت ها کزاز و ناهنجاری های بعد از درمان- خونریزی یا عدم انعقاد خون-عوارض عصبی- مسمومیت- حالت تهوع و نیز ناهنجاری های بعد از درمان. در ۴۰% مارگزیدگی ها سم در بدن تزریق نمی شود و طبعاً علائم مارگزیدگی پیشرفت نمی کند.
زهرمار: در حالی که یکی از بهترین و جالب ترین آفریده های خدا زهرمار است که از ۳۶۰۰ سال پیش از آن بهره می برده اند زهر، شفاست، تا حدی که آرم شبکه بهداشت نقش دو مار در کنار جام است. زهر مار ایجاد هیستری نمی کند اما زهر زنبور با ایجاد حساسیت در برخی افراد، می تواند باعث مرگشان گردد.
فواید زهر: درمان صرع- هموفیلی- دردهای عصبی- خونریزی های شدید رحم- خونریزی های شدید چشم
رنگ زهر: سفید روشن- زرد روشن- نارنجی
محل قرار گرفتن غدد سمی: در ناحیه سر پشت چشم کمی عقب تر. غده های راست و چپ از نظر کیفیت و کمیت فرق دارد.
جنسیت در میزان زهر: زهر مار نر از زهر مار ماده بیشتر است.
زهر نوزاد مار: برای کشتن انسان کافی است.
کمک های اولیه: باید سریع، ساده و سودمند باشد. اولین اقدام اساسی جهت به حداقل رساندن اثر توکسین به نحوی که:
۱- به مصدوم آسیب نرساند. ۲- ساده و عملی باشد. ۳- شانس سالم رسیدن به مراکز درمانی را افزایش دهد. ۴- احتمال به جا ماندن آسیب های ناخواسته را کاهش دهد.
۱- کشتن و همراه آوردن مار مهاجم- مار مهاجم مانند یک جنایتکار دستپاچه است و می تواند تا ۵ نفر دیگر را بگزد. سر قطع شده مار قادر به نیش زدن است.
۲- جلوگیری از انتشار زهر(دستکاری زخم ممنوع- گرم و سرد کردن ممنوع- بریدن، سوزاندن، شوک، ساکشن، پتاسیم، تورنیکت- شستن زخم- نوشاندن مایعات- غذا دادن و مسکن دادن به مصدوم ممنوع است، زیرا عوارض این اقدامات بیش از منافع آن است. بدترین حالت راه رفتن مصدوم روی پا گزیده شدن است.) بی تحرک کردن عضو گزیده شده و نهایتا بی حرکت کردن خود مصدوم باعث کم شدن سرعت انتشار زهر می شود. بستن بالا و پایین محل گزش به نحوی که مانع کامل جریان خون نشود و هر ۱۰ دقیقه ۹۰ ثانیه باز شود توصیه می شود.
۳- نحوه قرار دادن مصدوم:
در حالت شوک: به پشت- سرش پایین تر از بدن باشد.
در حالت تهوع: به پهلو- زیرا ترشح بیش از حد بزاق باعث خفگی می شود. در محل گرم و بی حرکت باشد.
۴- دلداری و آرامش دادن به مصدوم و گفتن سخنان امیدوار کننده- از رفتاری که باعث ایجاد ترس و استرس و هیجان گردد پرهیز شود. زیرا شایع ترین واکنش نامطلوب مصدوم و اطرافیان، ترس است.
۵- درمان های حیاتی: تنفس مصنوعی- ماساژ قلبی(حفظ حیات بیمار)
۶- دارو: در صورت تشنج، هیچ دارویی توصیه نمی شود. آمپول: کورامین: تقویت کننده قلب- آتروپین- کودئین و مرفین: تسکین درد- دگزامتازون- سالیسلات سامبوتامول- هیدروکورتیزون- کلر پرومازین- آدرنالین- آنتی هیستامین ده سی سی سرم پلی والان آنتی ونوم: برای (کبری و ۶ نوع افعی)- با دستور مصرف، سرم منو والان: بسته به نوع مار برای هر مار خاصی وجود دارد.
۷- به سریع ترین روش ممکن که حداقل تحرک را داشته باشد، طوری که گردش خون مصدوم بالا نرود به همراه عامل گزش به مراکز درمانی برسانید و ادامه معالجه را پیگیری کنید.
توصیه می شود: همراه داشتن چوب دست یا باتوم برای دفع مار- پوشیدن کفش مناسب و محافظت ساق پا- عبور نکردن از بوته زار و سنگلاخ- هنگام مواجهه با مار، سریع از محل دور شده و در صورت حمله به صورت زیگزاگ و به طرف سربالایی فرار کنید- در صورتی که اطلاعات و مهارت کافی ندارید اقدام به گرفتن مار نکنید. قدرت استتار مار موقع بی حرکت بودن فوق العاده زیاد است، باید چشمتان به دیدن و تشخیص آن عادت کند.
محل اطراق: پاشیدن گرد توتون و تنباکو اطراف چادر- بسته های پیاز- حشره کش های قوی، نفت و دود باعث متواری شدن مارها و انواع جانوران زهرآگین می گردد.
آناتومی: فاقد گوش خارجی- فاقد پلک بالا- فک ها از هم جدا است. تخم گذار- زنده زا- تخم بچه زا- فاقد مثانه و ادرار است. افعی آب نمی خورد- دارای زبان و آلت تناسلی دوسر- زبان داخل کیسه دهانی است. سالی یک تا ۵ بار پوست اندازی می کند- دنده ها از جلو به هم وصل نیست
زهر: ماده ای که در غده ای اختصاصی یا دربافت اختصاصی در بدن جانور تولیدمی شود توسط دندان و نیش تزریق می شود.
سم: برخلاف زهر، در بافت یا غده خاصی در بدن ساخته نمی شود. یک متابولیست است که به دنبال تغذیه در بدن جانور تولید و جمع می شود.
توکسین toxin: مواد شیمیایی خالصی که در زهر یا سم جانور وجود دارد که دارای آثار اختصاصی بر روی سیستم های بیولوژیک هستند.
توکسینولوژی علم بررسی مواد سمی:
پیشرفت علائم و نشانه های مار گزیدگی به نحو قابل توجهی تحت تأثیر ویژگی های فرد مصدوم و مار است به عبارتی عوارض مارگزیدگی تابعی است از ویژگی های مار و مصدوم: نوع، سن، محل گزش، دز و حجم سم تزریقی، محل جغرافیایی، وزن، سن، سلامتی، ترس، حساسیت، امداد اولیه، اقدامات پزشکی، فاصله زمانی گزش تا درمان- استفراغ شایع ترین و زودرس ترین علامت مارگزیدگی است.
زهر افعی ها به علت بالا بودن وزن ملکول، از طریق عروق به آهستگی صورت می گیرد. لذا آثار و عوارض آن دیر ظاهر می شود.
زهر کبری به علت پایین بودن وزن ملکولی از طریق گردش عمومی خون سریع جذب می شود لذا آثار آن سریع تر ظاهر می شود.
آمار مارگزیدگی در ایران وجود ندارد. طی سالهای ۶۰ تا ۷۰- ۴۱۰۰ گزش توسط جانوران زهرآگین گزارش شده که ۴۰۰ مورد آن مارگزیدگی بوده است دو مورد فوت در بیمارستان امام رضا(ع)- آمار دیگری سالی ۷۰ مار گزیدگی در ایران را ذکر کرده که منطقی به نظر نمی رسد. بعد از غروب آفتاب احتمال گزش بیشتر است.
شایع ترین نقاط بدن: ۵۰% مچ دست به پایین- ۲۲% مچ پا به پایین- ۱۷% ساق پا- ۱۱% ساعد
۵۰% گزش کبری بدون تزریق زهر بود، ۱۰% مرگ و میر
۳۰% گزش افعی بدون تزریق زهر بود. ۲۰% مرگ و میر
زمان مرگ در گزش کبری: ۶ تا ۱۲ ساعت
زمان مرگ در گزش افعی: ۲۴ تا ۴۸ ساعت
قدرت حمله مار: حدود نیم متر است. حمله مار با گزش فرق دارد.
کاربرد مار: ۱- زهر ۲- گوشت(مسهل) ۳- پوست(لوازم لوکس) ۴- روغن آنقدر که گفته شده نافع نیست ۵- خون-(ضدآفات کشاورزی)
رنگ زهر: سفید روشن – زرد روشن- نارنجی- متمایل به قهوه ای
میزان عوارض زهر: رابطه وزن و جثه و سن فرد مارگزیده با عوارض مارگزیدگی.
تزریق سرم: حداکثر تا ۱۲ ساعت بعد از گزش، تزریق سرم نافع است بعد از آن بی فایده است. به نسبت یک دوم با سرم فیزیولوژی رقیق و به صورت قطره قطره(۱۵ قطره در دقیقه تزریق می شود) نزدیک گزش تزریق نشود. در ماهیچه های بزرگ و داخل ورید تزریق می شود.
مار به آدم خواب کار ندارد؟ بدن و نفس گرم انسان ممکن است باعث جلب مار که خون سرد است گردد.
رابطه با انسان: مار حیوانی منزوی از انسان است. هر جا تردد انسان زیاد شود، مارها از منطقه خارج می شوند. اهلی نمی شوند، اما گاهی مارهای پیتون را نگهداری می کنند.
واکنش در برخورد با انسان: فرار- مخفی شدن و استتار- به مردن زدن- باد کردن- فرو بردن سر در شن و برافراشتن دم- تخلیه مدفوع با فشار- گاز گرفتن- گارد گرفتن و آماده تهاجم- ساییدن پولک ها به یکدیگر- هف کشیدن
نحوه گرفتن مار با دست خالی:
۱- وقتی مار در حال گریز باشد گذاشتن پا پشت گردن مار، سپس گرفتن پشت سر آن و همزمان مهار کردن دم و نگاه داشتن آن در فاصله مناسب از بدن
مهره مار چیست؟ قطعه ای از بدن مار که بعد از جفتگیری از آن جدا می شود.
صدای مار: موقع اخطار هوف می کشد. موقع جفت گیری صدایی شبیه قورباغه دارد موقع سائیدن پولکها صدای خش خش ایجاد می کند.
زبان ماری: قوی ترین حسگر مار زبان اوست که غالباً آن را با نیش مار اشتباه می گیرند.
دم مار: از مخزن به بعد دم محسوب می شود. در امتداد دم، یک جفت آلت تناسلی وجود دارد. دم مار ماده به تدریج باریک می شود. دم مار نر دفعتاً باریک می شود.
طول عمر: برخی از مارها تا ۲۵ سال در اسارت عمر می کنند
پوست اندازی: مار سالی ۱ تا ۵ بار پوست می اندازد.
فنگ: به دندان سمی مار، فنگ می گویند. اگر فنگ کشیده شود مجدداً رشد می کند. دو تا دندان زاپاس هم دارد.
نحوه تولید مثل: هم تخم گذار هستند هم زنده زا و هم تخم بچه زا.
غروب آفتاب: احتمال گزش مارها بیشتر است مخصوصاً در علفزارها.
منابع:
http://www.ravazadeh.com/fa/content/ehyaye-salamat-article/general-articles/4384-مارشناسی.html  ////////////////////////////////////////////////////

 

💊💊💊💊💊موضوع: انواع مسمومیت‌ها و درمان آنها
صحبت راجع به انواع مسمومیت‌ها شامل مسمومیت غذایی، مسمومیت با زهر، مارگزدگی و عقرب‌گزیدگی و حتی مسمومیت داخلی براثر کم‌کاری و اختلال کلیه یا طحال می‌باشد.

اولین کار ضروری در برخورد با فردی که دچار مسمومیت شده، جلوگیری از جذب سم به بدن است، در مورد مسمومیت از طریق خوراک بهترین راه استفراغ است، اگر کسی غذای مسموم یا زهر خورده باید به هر وسیله‌ای استفراغ کند تا سم وارد بدنش نشود، البته مواردی استثنا شده در صورتی که مسمومیت به وسیله نفت یا اسید باشد و یا فشارخون بالا باشد بهتر است مدتی بگذرد؛ اما در مورد مارگزیدگی و عقرب‌گزیدگی، موضع گزیدگی باید فوراً حجامت شود، البته در طب جدید هم توصیه شده در این موارد با یک تیغ زخمی به شکل سلیب در موضع گزیدگی ایجاد شود و با دهان مکیده شود، و بهتر است که فرد روغنی در دهان خود قرار دهد و بعد بمکد تا زهر با روغن مخلوط شود و بعد خارج شود.

دومین کاری که باید انجام شود جلوگیری از انتشار سم در بدن است و در این جهت توصیه شده که آب نوشیده نشود زیرا آب انتشار سم در بدن را تسریع می‌کند، البته مواردی هم بلامانع است، از امام صادق(ع) در کتاب توحید مفضل آمده: حیوانی به نام إیل وجود دارد که مار را می‌خورد، پس از آن آب نمی‌خورد، در کنار آب می‌ایستد و از تشنگی زوزه می‌کشد ولی آب نمی‌خورد، زیرا اگر قدری آب بخورد سم در بدنش منتشر می‌شود و بلافاصله می‌میرد[۱] . در بعضی موارد گفته شده حتی روغن هم خورده نشود.

در درمان مارگزدگی و عقرب‌گزیدگی سه روش وجود دارد :
روش اول که شناخته شده و رایج نیست، استفاده از نمک است، مالیدن نمک برای عقرب‌گزیدگی در روایت وارد شده است، همچنین در روایت آمده که نمک دارویی بهتر از تریاق است و تریاق داروی گزش حشرات هفت‌گانه (حشراتی که زهر دارند) است، پس می‌توان نتیجه گرفت که نمک برای کل گزیدگی‌ها می‌تواند مؤثر باشد، و در مورد گزیدگی زنبور تجربه شده بسیار مؤثر است، البته منظور نمک طبی دریاست نه نمک‌های رایج. استفاده از نمک به دو روش انجام می‌شود روش اول که از نظر روایی اعتبار بیشتری دارد مالیدن نمک بر محل گزیدگی است، از امام صادق(ع) نقل شده: «لدغت رسول الله صلى الله علیه وآله عقرب فنفضها وقال: لعنک الله فما یسلم منک مؤمن ولا کافر، ثم دعا بالملح فوضعه على موضع اللدغه ثم عصره بإبهامه حتى ذاب ثم قال: لو یعلم الناس ما فی الملح ما احتاجوا معه إلى دریاق»[۲] یعنی «عقرب پیامبر(ص) را گزید و او را انداخت، سپس پیامبر(ص) فرمود: خدا لعنتت کند، کسی از تو خلاصی ندارد چه مؤمن چه کافر. سپس فرمود نمک بیاورند و نمک را روی محل گزیدگی قرار دادند و با انگشت شست مالیدند تا آب شد، سپس فرمودند: اگر مردم بدانند در نمک چه خصوصیتی است دیگر نیازمند تریاق نخواهند بود.» از این روایت معلوم می‌شود که تریاق و نمک هر دو داروی گزیدگی هستند ولی نمک بهتر است.

روش دوم برای استفاده از نمک، حل کردن نمک در آب و مالیدن آن روی محل گزش است، از حضرت امیر(ع) نقل شده: «إن النبی صلى‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم لسعته عقرب وهو قائم یصلی فقال لعن الله العقرب لو ترک أحدا لترک هذا المصلی یعنی نفسه صلى‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ثم دعا بماء وقرأ علیه الحمد والمعوذتین ثم جرع منه جرعا ثم دعا بملح ودافه فی الماء وجعل یدلک صلى‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم الموضع حتى سکن.»[۳] یعنی «پیامبر(ص) در حال خواندن نماز بود که غرب او را گزید، پیامبر(ص) فرمودند: خداوند عقرب را لعنت کند، اگر از کسی می‌گذشت لااقل از این نمازگزار می‌گذشت ولی عقرب از کسی نمی‌گذرد، سپس فرمودند آب بیاورند، و بر آن سوره حمد و فلق و ناس خواندند سپس جرعه‌ای از آب خوردند، سپس فرمود نمک بیاورند و آن را در آب حل کردند سپس روی محل گزش می‌مالیدند تا اینکه دردش ساکن شد.»
از این روایت معلوم می‌شود که نوشیدن آب در مورد عقرب‌گزیدگی مانعی ندارد.

درمان دوم برای مارگزدگی و عقرب‌گزیدگی، داروی جامع امام رضا(ع) است که به عقیده بنده می‌تواند درمان کل مسمومیت‌ها باشد، ما تجربه کردیم در مورد افرادی که زهر خورده‌اند مفید بوده. داروی جامع امام رضا(ع) یا همان مرکب پنج، بیشتر بیماری‌ها را درمان کند، و برای هر بیماری باید آب خاصی استفاده شود. در روایت آمده که عبدالله بن عباس گفت: «عقرب مرا گزید و احساس کردم که نیشش به شکم رسید و ما رفتیم نزد امام هادی(ع) و پدرم عرض کرد عقرب پسرم را گزید و ترس است که تلف شود امام فرمودند: به او داروی جامع بدهید که داروی امام رضا(ع) است عرض کردم این دارو چیست؟ امام پاسخ داد: داروی معروفی است، عرض کردم من آن را نمی‌شناسم، امام فرمود: سنل الطیب، زعفران، هل درشت، آقرقرحا، خربق سفید، بنگ (حشیش) و فلفل سفید به اندازه مساوی و ابرفیون (فرفیون) اندازه دو
واحد دیگر مواد، باید خیلی نرم کوبیده شود و آن را با یک حریره (گاز استریل) الک کنید، با عسلی که کف ش گرفته شده این را خمیر کنید، و برای مارگزیدگی و عقرب‌گزیدگی به اندازه یک دانه جو، با آب آنغوزه نوشیده شود، همان ساعت خوب می‌شود.»[۴] توجه شود که در بین این مواد خربق سفید و بنگ و ابرفیون زهر هستند ولی چون در مجموع با مواد دیگر و به اندازه دو برابر کل مواد عسل (اگر از هر ماده‌ای یک مثقال استفاده شود در مجموع می‌شوند نه مثقال و مقدار عسل باید هجده مثقال باشد) مخلوط می‌شود و در نهایت مقدار کم (یک دانه گندم یا جو) مصرف می‌شود، ضرری ندارد. برای مصرف هم می‌توان دارو را در یک لیوان آب آنغوزه حل کرد و هم می‌توان دارو را در دهان گذاشت و بعد با آب آنغوزه خورد، و منظور از عسلی که کفش گرفته شده همین عسلی است که در بازار وجود دارد.

درمان‌های عمومی برای کل مسمومیت‌ها :
اولین درمان خرما عجوه است، که در مدینه و سیاه‌رنگ است. از پیامبر(ص) نقل شده:«العجوه التی فی البرنی من الجنه وهی شفاء من السم»[۵] یعنی «خرمای عجوه که از نوع خرمای برنی است، درمان زهر است.» روایت دیگری از پیامبر(ص) می‌فرماید: «العجوه من الجنه وفیها شفاء من السم»[۶] یعنی «عجوه از بهشت است، در عجوه درمان زهر است.» در روایتی دیگر از امام صادق(ع) آمده: «من أکل فی کل یوم سبع عجوات تمر على الریق من تمر العالیه لم یضره سم ولا سحر ولا شیطان»[۷] یعنی «کسی که هر روز در ناشتا است هفت عدد خرمای عجوه از خرمای عالی مدینه بخورد، سم و سحر و شیطان در او اثر نمی‌کند.» در روایت دیگری از امام صادق(ع) آمده: «إن فی عجوه العالیه شفاء وإنها تریاق أول البکره»[۸] یعنی «در خرمای عجوه عالیه درمان است و مانند تریاق است اگر اول روز خورده شود.» البته این روایت‌ها اختصاص به عجوه عالیه ندارد و اگر مال شهر دیگری هم باشد همین کاربرد را دارد. روایت دیگری می‌گوید: «الْعَجْوَهُ مِنَ الْجَنَّهِ وَ فِیهَا شِفَاءٌ مِنَ السَّمِّ وَ قَالَ زَیْدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ صِفَهُ ذَلِکَ أَنْ یُؤْخَذَ تَمْرُ الْعَجْوَهِ فَیُنْزَعَ نَوَاهُ ثُمَّ یُدَقَّ دَقّاً بَلِیغاً وَ یُعْجَنَ بِسَمْنِ بَقَرٍ عَتِیقٍ ثُمَّ یُرْفَعَ فَإِذَا احْتِیجَ إِلَیْهِ أُکِلَ لِلسَّمِّ‌»[۹] یعنی «عجوه از بهشت است و در آن درمان و زهر است، هسته خرما را بگیرید سپس خیلی نرم بکوبید و با روغن زرد گاوی کهنه مخلوط کنید و در شیشه بگذارید و هر وقت نیاز پیدا کردید از آن استفاده کنید.»
البته شاید کل انواع خرما این اثر را داشته باشند.

درمان دوم سیب است، امام صادق(ع) می‌فرمایند: «لو یعلم الناس ما فی التفاح ما داووا مرضاهم إلا به»[۱۰] یعنی «اگر مردم بدانند که در سیب چه خاصیتی است، بیماران خود را درمان نمی‌کردند مگر با سیب.»
سیب درمان عمومی برای کل بیماریهاست. امام کاظم(ع) می‌فرمایند: «التفاح ینفع من خصال عده: من السم والسحر واللمم یعرض من أهل الأرض والبلغم الغالب، ولیس شئ أسرع منه منفعه.»[۱۱] یعنی «سیب برای چند بلا مفید است، برای سم، و سحر، و لمم (نوعی جنون)، و بلغم و چیزی سریع‌تر از سیب نفع نمی‌رساند.» البته منظور سیب طبیعی است. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «ما أعرف للسموم دواء أنفع من سویق التفاح.»[۱۲] یعنی «برای درمان زهرها چیزی بهتر از سویق سیب نمی‌شناسم.»
برای ساخت سویق سیب، باید سیب را ورق‌ورق کنند، خشک کنند، آسیاب کنند و بدون روغن تفت دهند. در روایت دیگری آمده: زمانی که از اهل خانه را چیزی می‌گزید، امام می‌فرمود به او سویق سیب بدهید.
http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/tabrizian/teb/93/931205/